گشودن دریچهای به مقوله نقشها
نگاهی به تقسیمبندی فهرست زیارت عاشورا
از بارزترین زیارتهایی که به این ویژگی پرداخته زیارت عاشورا و زیارت اربعین حسینی(علیهالسلام) است که ضمن شناسایی دشمن و شیوه عداوت و اعمال راهبردی آنها مشخّصاً از آن افراد و تبار و یاران آنان یاد کرده و ضمن تبیین نقشهای اثرگذار (مستقیم و غیر مستقیم) با لعن و نفرین، انزجار و تنفّر خود را اعلام میدارد.
شش نوع نقش کلیدی در این عرصه قابل احصا و بحث است:
گروه یکم: از دشمنان که ضمن شناسایی آنها باید رهیافتها و راهبردهای آنان را دانست و نسبت به آنها اعلام برائت کرد دشمنانی هستند که بنیان و اساس ظلم و غصب را علیه اهل بیت(علیهمالسلام) گزاردند. آنان که سنگ بنیان کج خلافت و ولایت امری را در کجستان سقیفه براندیشهها نشاندند و تا ثریّای قیامت این اعوجاج ادامه دارد. اینان در صف اوّل دشمن ایستادهاند: «... وَبِالْبَرائَةِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَساسَ الظُّلْمِ وَالْجَورِ عَلَیْکُمْ»؛ «فَلَعَنَ اللهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَساسَ الظُّلْمِ وَ الْجَورِ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ»؛نفرین الهی بر کسانی که پایههای ستم را علیه شما اهل بیت تأسیس کردند. در جایی دیگر میفرماید: «اَللَّهُمَّ الْعَنْ أَوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ».
گروه دوم: کسانی هستند که با انگیزههای انتقامی و مقابله جویانه، عالمانه اجازه ندادند که اهلبیت(علیهمالسلام) از موقعیّت خلافت و ولایت الهی که به آنان سپرده شده برای سعادت بشر بهرهگیرند و آنها را از این مقام و جایگاه دور داشته و خلع کردند. از آنها اینگونه تعبیر و اظهار انزجار میشود: «وَلَعَنَ اللهُ أُمَّةً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقامِکُمْ وَ أَزالَتْکُمْ عَنْ مَراتِبِکُمُ الَّتِی رَتَّبَکُمُ اللهُ فِیها»؛ نفرین و جدایی از رحمت الهی بر گروهی که دست ردّ و طرد بر سینه شایستگان و وارستگان از دودمان رسالت زدند و آنها را از مرتبه حقیقی خود سلب کردند.
گروه سوم: کسانی هستند که مستقیماً و مباشرتاً دست به جنایت گشوده و امامان را به شهادت رساندند، یا به دستور آنان، ائمّه(علیهمالسلام) را به حبس و تبعید فرستادند: «و لَعَنَ اللهُ أُمَّةً قَتَلَتْکُمْ»؛نفرین و عذاب الهی بر جمعی که شما اهل بیت را کشتند.
گروه چهارم: در مرحله بعد کسانی هستند که با آماده سازی و ایجاد جوّ و فضای تبلیغی، فرهنگی و سیاسی مردم را علیه امامت شورانده و با تهمت و افترا، مانند «خارجی» خواندن کاروان حسینی(علیهالسلام) مردم را علیه آنان تحریک کردند. در یک نگاه همه فعالیتها و تلاشهایی که در جهت مقابله با حرکتهای فردی یا جمعی ائمّه(علیهمالسلام) باشد، اعمّ از فرهنگی، سیاسی و تبلیغی نوعی دشمنی با آنان محسوب میشود و از این نقطه نظر اعلام برائت از این گروه نیز ضروری است: «وَ لَعَنَ اللهُ الْمُمَهِّدِینَ لَهُمْ بِالتَّمْکِینِ مِنْ قِتالِکُمْ»؛نفرین خدا بر جمعی که تمهیدات لازم و امکانات تهاجم و کشتار شما را فراهم آوردند.
گروه پنجم: جمعیّتی که در کمال سفاهت و بیخردی بدون شناخت امام و جایگاه و نقش مؤثّر او در حیات انسانی برخاستند و برای دستیابی به جایزههای اندک و بیارزش دنیایی (که بعضاً به شهادت تاریخ فقط به اندازه علوفه اسبها بوده) فریب دشمن را خورده و گروهی نادانتر از آنها به انگیزه بهرهمندی از حور و قصور بهشتی، در دام تبهکاران دوران و سیاستمداران دروغین زمان خود افتادند و دست به کشتار، یا اسارت آنان زدند. امام سجّاد(علیهالسلام) فرمودند: عدّهای برای نزدیک شدن به خدا، پدرم حسین بن علی(علیهالسلام) را به شهادت رساندند: «کُلٌّ یَتَقَرَّبُ إلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ بِدَمِهِ».
چنانکه عمر سعد در صبح روز عاشورا با شعارِ «یا خیل الله ارکبی و بالجنّة أبشری»؛ ای لشگر خدا سوار شوید و به بهشت بشارتتان باد. این جمعیت انبوه نادان و بیخرد را به وادی ظلمت و ضلالت سوق داد. از این گروه از دشمن در زیارت عاشورا اینگونه اظهار تنفر شده است: «... وَ لَعَنَ اللهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَأَلْجَمَتْ وَتَنَقَّبَتْ وَتَهَیَّأَتْ لِقِتالِکَ».
گروه ششم: گروهی که دشمنی در آنها رخنه کرده و گر چه اقدام علمی و قیام عملی علیه اهل بیت(علیهمالسلام) ندارند، لیکن با اندیشه و حرکتهای فکری و روحی مخالفان و جنایتکاران هم سو هستند و با شنیدن قصّههای گذشته و حوادث تلخ و دردناکی که بر ائمّه(علیهمالسلام) رفته است، به آن رضایت میدهند. اینان کسانی هستند که به نحوی در صف دشمن بوده و اظهار تنفر و اعلام برائت نسبت به آنها لازم و به این بیان اظهار میشود: «وَلَعَنَ اللهُ أُمَّةً بَلَغَها ذلِکَ فَرَضِیَتْ بِهِ»؛ نفرین الهی بر گروهی که خبر شهادت ائمّه(علیهمالسلام) به آنها رسید و به آن رضایت دادند؛ «لَعَنَ اللهُ مَنْ بَلَغَهُ ذلِکَ فَرَضِیَ بِهِ»؛«لَعَنَ اللهُ مَنْ شایَعَ عَلی ذلِکَ»، «وَ بِالْبَرائَةِ مِنْ أَشْیاعِهِمْ وَأَتْباعِهِمْ»؛ اعلام انزجار نسبت به گروههایی که راه و رسم ظالمان را پیروی میکنند و در یک جمله همه طبقات و اقشار دشمن از رحمت الهی بدور باد: «اَللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمِیعاً». چه بسا عدّهای همه انواع دشمنیها را اظهار کرده باشند. ( بر گرفته از کتاب فلسفه زیارت از حضرت استاد جوادی آملی- صص 128- 127)