فصلی در نگاه امام حسین علیه‌السلام (بخش اول)

درس‌هایی از نگاه‌های امام  در دیدار‌ها
در کربلا نگاه ها، حرکات و همه‌ی نقش ها هوشمندانه و دقیق اند، درکربلا نیروی اضافی وجود ندارد، در کربلا هیچ کس اضافه نیست. عنصر زائد، اضافی، مزاحم وبیکار در کربلای اباعبدالله وجود ندارد. (سنگری،(2)1386، 98). به یک معنا در حادثه‌ی عاشورا هیچ چیز بی دلیل و بی معنا نیست. ( سنگری، 1388، 581).

در گفتگوها عاملی که می توان ردپاهای زیادی از آن یافت "نگاه" هاست. این جا نگاه ها حرف می زند و جهت مندانه از هزار خطابه اثربخش ترند.

            این توصیه را می توان در این فصل به همگان کرد:

            "این جور نیست که همیشه به واژه ها تکیه کنیم، گاهی وقتها سکوت کنید. سکوت کنید و فقط نگاه کنید، ببینید این نگاه ها چقدر می تواند اثر بگذارد. یکی از دوستان عزیز من از روانشناسان کشور است؛ ایشان یک بار به من گفت فلانی هیچ دیده ای که هیچ چیز به اندازه‌ی چشم نمی تواند آدم ها را تنبیه کند و هیچ چیز به اندازه چشم نمی تواند تشویق کند و ایشان مثالی برای من زد وگفت اگر کسی پیش شما بیاید و غیبت کند شما سعی کنید با چشم نگاهش نکنید، محرومش کنید از نگاهتان، سرتان را پایین بیاندازید به یک چیز چشمتان را مشغول کنید، یقین داشته باشید دفعه‌ی دیگر اگر تصمیم گرفت غیبت کند پیش شما نمی‌آید برای این که تأئیدش نکرده اید اما اگر غیبت کرد و با نگاهمان تأئید شد انگیزه را در او ایجاد کرده ایم، او برای غیبت کردن پیش ما می آید؛ هیچ چیز به اندازه‌ی چشم مجازات نمی کند و هیچ چیز به اندازه‌ی چشم تشویق نمی کند واین می تواند در یک سکوت اتفاق بیافتد. پس ما گاهی وقت‌ها سکوت کنیم و از گفتن سخن صرف نظر کنیم هر چند خیلی قشنگ باشد، چه بسا وقتی سخن گفتیم اتفاقی پشت سرش بیفتد که نتوانید جمعش بکنید چون شما نمی‌دانید که در درون و ضمیر کسی که در مقابل شما نشسته است چه اتفاقی دارد می گذرد. یادمان باشد سکوت هنگامی پذیرفته است که موثر باشد گاه نیز به جای سکوت باید سخن گفت وحتی فریاد کشید. (سنگری،(2)1386،صص44-45)

حکیم سهروردی صاحب کتاب عوارف المعارف، تنها درس کسی را سودمند می‌دانست که محضر و نگاه سازنده داشته باشد:"من لا ینفعک لحظُه، لا ینفعک لفظُه" عالمی که محضر و نگاهش انسان را عوض نکند، درسش سودمند نیست، آن که دیدارش مغناطیس نباشد، لفظش هم سودمند نخواهد بود.(جوادی آملی،1386، 229)

"من لا ینفعک لحظه لا ینفعک لفظه"؛ "عالمی که دیدن او شما را سود نرساند و دگرگون نکند، حرف او و سخن او هرگز آموزنده نیست"؛ یعنی کسی که مشاهده‌، رفتار، قیام و قعود او آموزنده نیست، هرگز الفاظ وی آموزنده نیست. شاید بر معلومات حصولی شما بیفزاید، ولی بر مشهودات شهودی شما نمی‌افزاید.

این سخن جناب سهروردی، برداشت از آیات و روایات و فشرده‌اش این است که استاد، گوینده و معلمی که دیدارش آموزنده نباشد، گفتارش آموزنده نیست؛ چون دیدار از انسان در حقیقت سجایای او را روشن می‌کند و کسی که سجایای درونی او با زبان دل نتواند آموزنده باشد، گفتار صناعی، مصنوعی و تصنعی او نیز به تعیین آموزنده نخواهد بود.(جوادی آملی،1386، صص50 و51)

مرحوم علامه رضوان الله تعالی علیه برای پرورش طلاب حوزه‌های علمیه در طلیعه کتاب شریف تحریر نیز مطلبی فرموده‌اند که شایسته‌ است طلاب و دانشجویان دانشگاه‌ها و طلبه‌های حوزه‌های علمی به این سفارش نیز توجه و عمل کنند.

ایشان فرموده‌اند که درس را باید از محضر استاد فرا گرفت و نباید با مطالعه‌ی کتاب و جزوه مغرور شوید و به همان بسنده کنید:"ایاکم و الصّحفیّون"؛ مبادا با صحیفه، نوار، کتاب یا جزوه، از محضر استاد احساس بی نیازی کنید. ادراک محضر استاد و دهان به دهان از او حرف شنیدن و رعایت آداب و مجاورت و برخورد و شفاهی شنیدن آن‌چه استاد شفاهی می‌گوید، ترجیح مشافهت بر مجاورت، همگی برکاتی است که انسان با آن ها رشد می کند. (جوادی آملی،1386، صص50 و51)

به یک معنا بیان "ایاکم و الصّحفیّون" به معنای عدم بسنده به گفت‌و‌گو و دیالوگ است و دقت بر روی  حالات و مباحث غیر کلامی که طبق بیان آیت‌الله جوادی آملی این‌ها "همان برکاتی است که انسان با آن ها رشد می کند."  توجه به عامل "رشد" یعنی توجه به همان بعد "اثر بخشی" کار ؛ که در جایی دیگر آن را در تقابل "کارایی" و "اثر بخشی" به "مشهودات شهودی" و "معلومات حصولی" تعبیر می‌کنند و در ادامه بحث‌ها در امتدا مفهوم رشد که همان اثر بخش است مفهوم "پرورش" را دخیل می‌نمایند و به تبیی آن در منظومه‌ی بحث گفت‌و‌گو از مصادیقی چون "مطالعه‌ی کتاب یا گوش دادن به نوار"  بهره می‌گیرند:

گاهی برخی با مطالعه‌ی کتاب یا گوش دادن به نوار در س‌ها را فرا می‌گیرند. این راه بد نیست، ولی راه و روشی نیست که انسان را بپروراند؛ خلاف ادراک محضر استاد و الگو گرفتن از طرز گفت‌و‌گو، رفتار و گفتار او که بسیار آموزنده و سازنده است. .(جوادی آملی،1386، 50)

"انسان را بپروراند" همان مفهومی است که در بحث رشد نیز از آن سخن گفتیم و این دو محصول ورود عوامل غیر کلامی در گفت‌وگوست که در تقابل گفت‌و گوی عریان و فارغ از بستر و زمینه مثل مطالعه‌ی کتاب یا گوش دادن به نوار و... گفته شد.

صاحب کتاب مهر استاد پس از بیان جایگاه این دست عوامل در اثر بخشی و به تعبیر کتاب رشد و پرورش با بیان مثال‌هایی می‌پردازد که هم برای فهم بهتر مفاهیم گفته شده کمک کننده است و هم بستر ساز جایگاه عومل غیر کلامی مانند نگاه در گفت‌و‌گوست:

از این‌رو دقت بر بزرگانی که آن‌ها را زیارت کرده‌ایم و چگونگی ورود آنان به مدرسه، برخورد آن‌ها با طلبه‌ها ، گفتار، کردار و خروجشان از مدرسه و نیز خداحافظی آن‌ها همگی آموزنده بود. آنان به ما می‌گفتند که در جلسات به همگان نگاه کنید و نگاهتان به شخص معینی نباشد؛ یعنی همان گونه که به قاضی محکمه دستور داده‌اند: "سوِّ  بین المتخاصمین فی لحظک و لفظک"، در ملاحظه و الفاظت بین طرفین دعوا تسویه و عدل را رعایت کن، به استاد درس نیز گفته اند که همه‌ی شاگردانت را نگاه کن تا همگان از دیدن تو یکسان احساس قرب و نزدیکی کنند.(جوادی آملی،1386، 50)

 "...در جلسات به همگان نگاه کنید و نگاهتان به شخص معینی نباشد..." همه و همه توصیه‌هایی است در حوزه هدایت و رهبری اثر بخش یک مجموعه با عوامل غیر کلامی گفت‌گو مثل نگاه.

با این مدخل می‌توان ورود بهتری به بحث نگاه در حوزه‌ی گفت‌گوها و اثر آن بر هدایت و رهبری افراد در عاشورا داشت؛ در ادامه مواردی ذکر خواهد شد که در رهبری امام از مجرای نگاه ایشان اتفاق افتاده است.

همراه باشید...